imam Ali eleyhis-salamin (xalqa oyud-nesihet verdiyi ve Qur`ani-Kerimin feziletleri baresindeki) xutbelerindendir (ki, onu oz xilafetinin evvellerinde buyurub).
Allahin (Qur`ani-Kerimdeki dunya ve axiret baresindeki) sohbetinden faydalanin (ki, o, fayda ve menfeetlerin en yaxshisidir). Allahin (Hezret Peygemberin dili ile olan) oyudlerinden behrelenin (ki, nicat tapasiniz). Allahin nesihetini qebul edin (ki, ezabin chetinliklerinden qurtulasiniz). chunki Allah (hamiya) ashkar olan delillerle size (gunahkarlariniza gore) ezab vermek uchun behane yeri qoymayib (onlar [biz bilmirdik, bize ne uchun ezab verirsen?]deye bilmeyecekler) ve (butun) delilleri size chatdiraraq tamamlayib. Hemchinin emellerden hansini sevdiyini (yerine yetirilmesini emr etdiyini) ve pis hesab etdiyini (yerine yetirilmesini qadagan etdiyini Qur`ani-Kerimde ve Hezret Peygemberin sunnesinde) sizin uchun beyan edib ki, Onun sevdiyine tabe olub pis hesab etdiyinden uzaqlashasiniz. chunki Allahin Peygemberi (sellellahu eleyhi ve alih) buyurardi ki: [Cennet chetinliklere (narahatchiliq ve eziyyetlere dozmek, itaetde sebrli olmaq ve gunahlardan chekinmeye), od ise (nefsi) isteklere (ve gunah ve itaetsizliklere) burunub.] Bilin ki, Allahin itaeti olan sheylerin her birinin yerine yetirilmesi (insana) agir gAlir ve Allaha itaetsizlik olan her bir shey meyl ve isteye muvafiqdir. (chunki nefsin shehvet quvvesine tabe olmasi agil quvvesine tabechiliyinden choxdur.) Buna gore de Allah o shexsi bagishlasin ki, shehveti ozunden uzaqlashdiraraq nefsin istek ve arzularina tabe olmur. chunki nefs, (shehvetperestliyinin) cilovlanmasi en chetin sheydir ve o, hemishe istek ve arzulari neticesinde itaetsizliye meyllidir. Ey Allahin bendeleri, bilin ki, momin oz nefsine qarshi bedbin olmayinca, ona hemishe noqsan tutmayinca ve ondan yerine yetirdiyinden (ibadet ve bendelikden) daha artiq teleb etmeyince geceni seher etmez ve seherini axshama chatdirmaz. (Odur ki, nefs momine hakim ola ve onu aldada bilmir.) Bele ise (Allahin rehmetine qovushmaqda) sizden qabaga dushmush ve onunuzden kechmish o kesler kimi olun ki, dunyadan chadirlarini kochen adamin oz chadirini sokmesi kimi sokduler ve onu (onun yashayish muddetini) menzillerin qet edilmesi kimi sona chatdirdilar (dunyaya ve onun malina qetiyyen bagliliqlari olmadi). Bilin ki, bu Qur`an (duz yola istiqametlendirmesinde) xeyanet etmeyen oyudveren, azdirmayan beledchi ve (sohbetinde) yalan demeyen natiqdir. Bu Qur`anla oturan (onu oxuyaraq baresinde fikre dalib dushunen) ele bir kes yoxdur ki, onun yanindan duranda hidayet ve qurtulushu artmamish ve ya korluq ve azginligi azalmamish olsun. Hech kes Qur`andan (onu oyrenenden, menalarinda dushunenden ve hokmlerine emel edenden) sonra (oz dunya ve axireti uchun bir shey oyrenmeye) mohtac olmaz. Ve (hemchinin) hech kes Qur`andan (onunla tanish olandan) qabaq (oz xeyir ve ziyan yolunu muxtelif elm ve kitablar vasitesi ile tapacagini guman edib ondan) ehtiyacsiz olmaz. Buna gore de (zahiri ve batini, ruhi ve cismani) xestAlik ve derdlerinizin sagalmasini ondan isteyin ve chetinliklerde,belalara meruz qalanda ondan komek dileyin. chunki Qur`anda en boyuk xestAlik olan kufr, nifaq (ikiuzluluk), helaket ve azginliq uchun shefa ve elac movcuddur. Odur ki, onun vasitesi ile (Qur`ana tabe olmaqla shefani) Allahdan isteyin ve onu sevmekle (Qur`ana emel etmekle) Allaha uz tutun. Onu (Allahin) bendelerinden bir shey istemek vasitesi etmeyin. chunki bendeler Qur`an kimi hech bir sheyle Allaha uz tutmayiblar. (Allahdan bir shey istemek ve Ona yaxinlashmaq uchun Qur`ani en yaxshi vasite hesab edibler.) Bilin ki, Qur`an (qiyametde) shefaeti qebul edilecek shefaetchi ve sozu tesdiq edilecek dogruchudur. Qur`an qiyamet gunu kime shefaet etse (kimin soz ve emAlinin dogruluguna shehadet verse), onun hemin shexs baresindeki shefaeti qebul olunar. Hemchinin Qur`an qiyamet gunu (eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allahin huzurunda) kimi chirkin ve nalayiq bilse (kufr, ikiuzluluk, pis davranish ve shehvetperestliyi baresinde shehadet verse), sozu hemin shexsin ziyanina tesdiqlener. chunki qiyamet gunu bir carchi bele feryad qoparar ki: [Bilin! Qur`an ekinchilerinden bashqa her bir ekinchi oz emAlinin ve ekdiyi sheyin neticesinin esiridir]. Bele ise siz onun ekinchisi ve arxasinca gedenlerden olaraq onu Rebbinize teref beledchi edin, ondan oyud-nesihet goturun, ona zidd dushuncelerinizi ittiham edin (soz ve emelde dushuncelere etimad etmeyin) ve nefsi isteklerinizi onun qarshisinda xeyanetkar bilin (onu nefsi istekler esasinda yozub tefsir etmeyin ki, ezaba duchar olarsiniz).
Yaxshi emel, yaxshi emel! (Allaha chox ibadet ve bendelik edin ve onun azi ile kifayetlenmeyin.) Sonra onu sona chatdirin, sona chatdirin! Mohkem ve metin olun, mohkem ve metin olun! (Din ishinde mohkem ve metanetli olun ve ayaginizi dogru yoldan kenara qoyub hara geldi uz tutmayin. Gunahlar qarshisinda) sebrli olun, sebrli olun (ve nefsi isteklere tabe olmaqdan chekinin)! chekinin, chekinin (Allahin chekindirdiklerinden uzaq olun)! Sizin uchun son ve axir var, ozunuzu ona (ebedi Cennete) chatdirin. Sizin uchun bayraq ve elamet (Hezret Peygember ve o Hezretin haqq canishinleri) var. Buna gore de (gozel son ve neticeye chatmaq uchun) oz elametinizle hidayet olunun ve nicat tapin. islamin fayda ve menfeeti (ebedi agaliq ve xoshbextliyi) var, onu elde edin. Allaha uz tutun ve size vacib etdiyi haqqini ve (Qur`an ve sunnede) beyan etdiyi hokmlerini yerine yetirin. Men qiyamet gunu sizin uchun shahidlik edeceyem ve (ezabdan qurtularaq nicat tapmaginiz uchun) sizin terefinizden delil-subut getireceyem.
Bilin! Bundan qabaq teqdir edilmish shey (xAlifelerin xilafeti ve onun o Hezrete kechmesi) bash verdi. Hemchinin baresinde Allahin hokm ve isteyi olan shey (fitneler ve qan tokulmesi bundan sonra) bir-birinin ardinca qarshiya chixacaqdir. Men (sizinle) Allahin vedi ve Onun delili (Qur`ani-Kerim) esasinda danishiram. Allah-teala (Fussilet suresinin 30-cu ayesinde) buyurur:
[Rebbimiz Allahdir-deyen (Onun Rebb olmaqda tekliyini iqrar eden), sonra (hemin sozun ustunde) duran (Allahin emrlerini yerine yetirerek qadagan etdiklerinden uzaq olan) keslere (olum zamani) melekler nazil olacaq (ve deyecekler) ki, (chetinliklerden) qorxmayin ve (Alinizden chixanlara) kederlenmeyin. (Dunyada) ved olundugunuz Cennetle gozunuz aydin olsun]. Siz [Rebbimiz Allahdir] demisiniz. Odur ki, (oz etirafiniza esasen) Onun Kitabina, aydin yol olan hokm ve gosterishine ve layiqli ibadet ve bendelik yoluna emel etmekde sabitqedem olun. Ondan xaric olmayin, onda bid`et qoymayin ve onunla muxalifet etmeyin. chunki ayaqlarini hemin yoldan kenara qoymush kimseler qiyamet gunu Allahin rehmine yol tapa bilmezler. Buna gore de xasiyyetlerin deyishmesinden ve evez olunmasindan chekinin (dogruchuluq, yalanchiliq, soz gezdirme ve islahatchiliqda ikiuzlulukden uzaq olun). Dilinizi bir edin (bir cur soz danishin). Kishi gerek oz dilini qorusun (yersiz danishmasin). chunki dil, sahibine qarshi itaetsizdir. (eger cilovunu buraxsa, onu tehlukAli yere ataraq mehv eder.) Allaha and olsun ki, perhizkar bende dilini (yalan, tohmet, qeybet, soyush, dedi-qodu ve bu kimi sheylerden) saxlamayinca perhizkarliginin ona bir xeyir vermesini gormurem. (Perhizkar eger dilini saxlamasa, perhizkarliginin hech bir xeyri olmaz. chunki perhizkar ancaq butun gunahlardan uzaq olub chekinmek neticesinde oz emellerinden behrelene biler.) Dogrudan da mominin dili qelbinin arxasindadir (sozu qelbinden gAlir ve etiqadina esaslanir), munafiqin qelbi ise dilinin arxasindadir (dediyine etiqadi yoxdur). chunki momin bir soz demek isteyende fikre dalar ve dushuner. eger yaxshi ve meslehet olsa, onu deyer, pis ve nalayiq olsa ise, gizleder (onu demekden chekiner). Munafiq ise diline geleni deyer ve hansi sozun ona xeyirli ve hansinin ziyanli olmasini bilmez. Hemchinin Allahin Peygemberi (sellellahu eleyhi ve alih) buyurub: [Bendenin qelbi mohkemlenmeyince imani mohkemlenmez. Onun qelbi ise dili mohkem olmayinca mohkemlenmez]. (chunki dil qelbin dilmancidir ve onun mohkemlik ve sebati dilden asilidir.) Buna gore de sizlerden Ali muselmanlarin qan ve malindan pak, dili ise onlarin abirlarini tokmek ve shereflerine hormetsizlikden uzaq halda, eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allahla gorushmeye (Onun rehmine layiq olmaga) qadir olan kes gerek ele etsin. (islamin shertleri ve imanin zeruretlerinden biri muselmanin diger bir muselmanin Alinden ve dilinden emin-amanliqda olmasidir.)
Ey Allahin bendeleri! Bilin ki, momin kechen il halal bildiyini bu il de halal bilir ve kechen il haram hesab etdiyini bu il de haram hesab edir. insanlarin yaratdiqlari (xAlifelerin esasini qoyduqlari) bid`etler (hokmler) size haram olan sheyi halal etmir, belke halal yalniz Allahin halal buyurdugu ve haram ancaq Allahin haram etdiyidir. Tecrube ve sinaq ile ishleri mohkemlendirmisiniz (fikrinizi ishe salmisiniz ve neticede sizin uchun yaxshi pisden ve haqq batilden ayrilib). ozunuzden qabaqkilarla oyud-nesihet verilmisiniz (eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah Qur`ani-Kerimde yaxshi emel sahiblerinin xoshbext, pis emel sahiblerinin ise ezaba duchar olacaqlarini buyurub). Size misallar chekilib (Qur`ani-Kerimde haqqin batilden sechilmesi uchun misallar chekilib). (Duzluyu hamiya belli olan) aydin ishe (islam dinine) teref devet olunmusunuz. Buna gore de (qelbinin qulagi) kar olandan bashqa hech kes ona (munasibetde) kar qalmaz (qulaqlarini tutmaz) ve (qelbinin gozu) kor olan kesden bashqa hech kes ona (munasibetde) kor qalmaz (gozlerini yummaz). Allahin chetinliklere duchar etmek ve ishlerde sinamaq ile fayda chatdira bilmediyi kes moize ve oyudden behrelenmez (chunki belanin ve hiss olunan ishlerde edilen sinagin tesiri oyud-nesihetin tesirinden daha choxdur). Ona qarshisindan (bir-birinin ardinca) noqsan ve ziyan deyer ve neticede (nadanliq ve azginliginin artmasi neticesinde) nalayiq ve chirkini yaxshi, beyenilen ve yaxshini ise chirkin biler. insanlar iki destedirler: (Birincisi) sheriete tabe olan (soz ve emAli Qur`an ve sunne esasinda olan) kes ve (ikincisi) bid`et yaradan ki, (pis ishlere emr eden nefse ve sheytana tabe olar ve) Alinde ne Allahdan ashkar bir delil olar, ne sunneden (Hezret Peygemberin sunnesinden) ve ne de Qur`ani-Kerimden. Eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah (kechmish peygemberlerin davamchilarindan) hech kese bu Qur`an kimi (onda olan oyudler kimi) oyud vermeyib. O, Allahin (hech vaxt qirilmayan) mohkem ipidir (ve her kim ondan yapishsa, dunyanin bedbextliyinden ve axiret ezabindan qurtular). O, Allahin (qedem basana) xeyanet etmeyen yoludur. Qelbin bahari ve elm ve bilik cheshmeleri ondadir. (chunki ayeleri oxumaq ve onlarin menalarinda fikirlesherek dushunmek muxtelif elm ve merifet chicheklerini bitirir. Hemchinin onun ayelerinin her biri elm ve hikmet menbeyidir ki, ruhlarin heyati onlara baglidir.) Qelbin ondan bashqa cilasi yoxdur. (Qur`ani) yada salanlarin (ve ona emel edenlerin) getmelerine ve unutqanlarin ve ya ozlerini unutqanliga vuranlarin qalmalarina baxmayaraq, (oyudun size hech bir tesiri olmasa da her halda men deyirem): Xeyir ve yaxshiliq gorende ona komek edin (onu yerine yetirin), sher ve pislik gorende ise ondan kechin (uzaqlashin. Yeni, imam eleyhis-salamin emr ve qadagalarina tabe olaraq onun muxaliflerinden ve bey`etlerini pozanlardan uz donderin). chunki Allahin Peygemberi (sellellahu eleyhi ve alih) buyurardi: [Ey Adem ovladi! Yaxshiliq et ve pisliyi burax (terk et). Bele edenden sonra sen xoshreftarli ve orta yol ile gedensen (haqq yolun ortasina qedem qoymusan ve hech vaxt azmazsan).
Bilin ki, zulm uch qisimdir: Bagishlanmayan zulm, mesuliyyete alinacaq zulm ve mesuliyyete alinmadan bagishlanmish zulm. Bagishlanmayan zulme geldikde, o, Allaha sherik qoshmaqdir. Eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah (Nisa suresinin 48-ci ayesinde) buyurur: [ - ] [Allah Ona sherik qoshanlari bagishlamir]. Bagishlanan zulme geldikde, o, bendenin bezi kichik gunahlar etmekle ozune olan zulmudur. Mesuliyyete alinan zulm ise bendenin diger bendeye olan zulmudur. Axiretde olan qisas ve evezchixma chetin ve agirdir. Orada qisas bichaq yarasi ve qamchi vurmaqla deyil, yara ve qamchi onun yaninda kichik sayilan bir qisasdir. Odur ki, Allahin dininde ikirengli ve ikiuzlu olmaqdan chekinin. chunki meyl ve regbetiniz olmayan haqq baresinde bir yere toplashmaq (el-ele vererek bir olmaq) sevdiyiniz batile gore parchalanmaqdan daha yaxshidir. Eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah tefriqe ve parchalanmaya gore kechmishlerden ve qalanlardan hech kese xeyir eta etmeyib.
Camaat! Xosh o adamin halina ki, oz noqsan ve eybleri onu xalqin noqsanlarindan saxlayir. Hemchinin xosh o adamin halina ki, evinde oturar (fitne-fesad yaratmaz, emr be me`ruf ve nehy ez munker etmek, elece de pozgunluqlarin qarshisini almaga hazir olar), oz ruzisini yeyer (bashqalarinin malinda gozu olmaz), Rebbine itaetle meshgul olaraq oz gunahina aglayar (tovbe ederek qayidar) ve neticede bashi oz ishlerine qarishar ve xalq ondan (onun Alinden) rahat olar.