imam Ali eleyhis-salamin (Allah-tealanin bezi sifetleri baresinde ve Hezret Peygemberin-sellellahu eleyhi ve alih-medhindeki) xutbelerindendir.
shukr o Allaha layiqdir ki, hiss ve duygular Onu (Onun zat ve heqiqetini) derk etmez, mekanlar Onu ehate etmez, gozler Onu gormez ve perdeler Onu ortmezler. Ve yaratdiqlarinin yaranmasi ve zahir olmasi ile oz vucudunun qedimlik, ebedilik ve varligina delildir. Hemchinin yaranmishlarin bir-birlerine oxshamalari Onun benzerinin olmamasina delildir. O, oz vedine emel eden ve bendelerine zulm etmekden uzaq olan Allahdir. Yaratdiqlari ile edaletle davranir ve oz hokmunu onlara duzluk ve dogruluqla icra edir. eshyalarin hadis (sonradan yaradilmish) olmalari ile oz ezeliliyine, onlarin nishaneleri etdiyi acizlikleri ile ozunun qudretliliyine ve onlarin nacharliq uzunden baresinde narahat olduqlari fanilikleri ile oz ebediliyine (agillardan) shahidlik etmelerini isteyib (ki, onlar her bir hadis ve yaradilmishin yaradaninin olmasi ve Allahin hadis olmaqdan ve naqislikden pak ve uzaq olmasi qerarina gelsinler). O, bir ve tekdir, amma eded ve say esasinda olan birlik ve teklik yox! Hemishe olub ve var, amma muddet ve zaman hesabi ile yox! (chunki zamanin yaradicisi Odur.) Durub ve berqerardir, amma sutun ve hamilerle (onu saxlayan sheyle) yox! (chunki her bir shey Ona soykenir ve arxalanir.) Zekalar Onu derk eder, amma (hisslerle) derk etmek yolu ile yox. (chunki O, zehinlerde sigishmaqdan pak ve uzaqdir.) Gorunenler (ve ya gozler) Onun vucudunun varligina shehadet verirler, amma birge, bir yerde olmasina gore yox. (chunki mehdud deyil ki, bir yerde olsun, diger bir yerde ise olmasin ve ya goz Onun bashini gorsun.) Dushunceler Onu ehate etmeyib (Onun zatinin derinliyini ve heqiqetini derk etmeyibler), belke dushunceler vasitesi ile dushuncelere ashkar olub. (Agil dushunce yolu ile Ona yol tapib, amma Onun zatinin heqiqetini derk etmeyib. chunki cisim deyil ve buna gore de dushunceler Onu ehate etmir.) Hemchinin dushuncelerle dushuncelerden (onlarin Onu ehate etmesinden) imtina edib. (chunki mumkun varligin dushuncesi vacibul-vucud varliga yol tapa bilmez ve buna gore de Onu ehate ede bilmez.) Elece de dushunceleri dushuncelerin yaninda muhakimeye getirib. Onun boyukluyu, nehayetlerin Ona chatib Onu cisim olaraq boyuk gostermeleri sheklinde deyil. Hemchinin Onun ezemeti sonluqlarin Onda sona chatmalari ve Onu bedene malik boyuk kimi gostermeleri qisminden deyil. Belke Onun shen, seltenet ve padshahligi boyukdur.
Ve shehadet verirem ki, Mehemmed Onun bendesi, sechilmish elchisi ve saleh emelli sevimlisidir. Allah ona ve onun Ehli-Beytine (xalqi hidayet etdikleri uchun) salam chatdirsin. Allah onu (insanlarin qebul etmeleri labud olan ve delil getirmek meqaminda kifayet eden) vacib ve lazimi deliller, ashkar qelebeler ve achiq-aydin yol ile gonderdi. Buna gore o Hezret de Allahin hokm ve sifarishini onun vasitesi ile haqqi batilden ayiraraq chatdirdi; insanlari numayendesi oldugu dogru yola apardi; dogru yol ve ashkar nishanelere delalet eden bayraqlari sancdi (ki, hech kes batili haqq ile ve azginligi duzlukle sehv salmasin). Hemchinin islamin kendirlerini mohkemlendirdi, iman ve yeqinin desteklerini berkitdi (ki, hemin kendir ve desteklerden yapishan her bir kes azginliq ve bedbextlikden nicat tapsin ve bashqasi ona hakim olmasin).
Bu da hemin xutbenin (qarishqa, cheyirtke ve bu kimi) bir qism heyvanlarin yaradilishlarinin qeribelik ve heyranediciliyinin vesfine dair bir hissesidir
eger insanlar Allah-tealanin qudretinin ezemeti, nemet ve bexshishinin boyukluyu baresinde fikirlesherek dushunseler, (azginliqdan dogru) yola qayidar ve (qiyametdeki) yandirici odun mesheqqet ve chetinliklerinden qorxarlar (Allah ve Peygemberin gosterishlerine zidd davranmazlar). Amma qelbler xeste ve gozler kordur! Meger yaratdigi kichik heyvanin yaradilishini, elece de onun (beden uzvlerinin) bir-birine birleshmelerini nece mohkem etmesine, (butun kichikliyine baxmayaraq,) onun uchun qulaq ve goz yaratmasina ve onu mutenasib sumuk ve deri ile bezemesine baxmirlar?!
Goz ucu baxishla gorunmeyen ve fikirleshmekle derk edilmeyen kichik govdAli ve nazik bedenli qarishqaya baxin ki, oz yolunu nece gedir ve ruzisini elde etmek uchun nece telesir. Deni oz yuvasina dashiyir ve onu (chetin gun uchun) anbarinda hazir saxlayir. Yayda qish ve (isti gunler) gelende qayitmaq (soyuq gunlerin qayitmasi) uchun denleri toplayir. Allah onun ruzisine zamindir ve halina uygun olaraq onun ruzi yolunu achib. Nemet ve bexshishi chox olan Allah, ondan qafil deyil. evez veren Allah onu mehrum ve paysiz qoymaz, hetta (bir shey bitmeyen) quru dashin ve ya (bir yerden diger yere aparilmayan) sert dashin ichinde olsa bele! eger qarishqanin qida borulari, yuxari ve ashagisi, qarninda olan qabirgalari ve bashinda olan goz ve qulagi baresinde fikirleshsen, onun yaradilishindan (Allahin onun yaradilishindaki hikmet ve tedbirinden) heyrete gelerek onu vesf etmekde chetinliye dushersen. Buna gore de qarishqani, yaradilishinda hech bir yaradan sherik olmadan (yaradan) ve hech bir qudretli komek etmeden el ve ayaqlari uzerinde saxlayan, direk ve beden uzvleri uzerinde quran Allah (fikir ve dushunceye yerleshmekden) chox-chox uca ve ustundur. eger oz dushunce yollarini qet ederek onun sonuna chatsan (butun fikir ve dushuncelerini ishe salsan), delil ve subut her bir sheyin (digerinden) ferqlenmesinde ishledilmish deqiqliye ve canlilarin novbenov olmalarinin ehemiyyetine gore seni ancaq ve ancaq bu neticeye getirib chixaracaq ki, qarishqanin yaradani ele hemin xurma agacinin yaradanidir. (Buna gore de imam eleyhis-salam buyurur:) Onun yaratdiqlari arasinda boyuk-kichik, agir-yungul ve guclu-zeif yoxdur ve onlarin hamisi (Onun kamil qudreti muqabilinde) beraberdirler. (Buna gore de bele guman etme ki, bu kichik oldugu uchun chetin, digeri ise boyuk oldugu uchun asandir.) Hemchinin (Onun qudreti muqabilinde) goy, hava, kulek ve su (bunlarin her birinin yaradilmasi) da beraberdir. Hemchinin gunesh, ay, bitki, agac, su ve dasha, gece ile gunduzun dolanmasina (bir birini evez etmesine), denizlerin axmasina, daglarin choxluguna, qullelerin uzunlugu ve dillerin muxtelifliyine baxin. Buna gore de yaradani inkar edenin ve nizama salana inanmayanin vay halina! Bele guman edirler ki, onlar, (sehra ve daglarda ozbashina biten ve) ekeni, toxum sepeni olmayan bitki kimidirler ve onlarin muxtelif suretlerini yaradan olmayib. Onlar, baresinde iddia etdikleri sheyde delil ve subuta malik deyildirler ve ezberleyerek inandiqlari sheyde arashdirma ve yeqinleri yoxdur. (Belke onlarin iddialari yalniz megrurluq ve guman esasindadir.) Meger bennasi olmamish bina ve ya canisi olmayan cinayet var? (Her bir ishin onu gormush amile mohtac olmasi zeruri ve ashkar bir meseledir ki, onu inkar etmek sehv ve batil bir dushuncedir ve onu inkar eden kes nadan ve azgindir.)
isteyirsense (qarishqa kimi) cheyirtkeden danish (onun yaradilishinin heyranediciliyinde fikre dalaraq dushun) ki, eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah, onun uchun iki qirmizi goz yaradib, (ay kimi) iki pariltili bebek ishildadib. Ona gizli (gozle gorunmeyen) qulaq qoyub ve munasib agiz achib. Onun uchun (yashayish yolu ve oz xeyir-ziyanini bildiyi) guclu hissiyyat yaradib ve hemchinin vasitesi ile (bitkini) kesib ayirdigi iki dish (verib). Hemchinin oraq (kimi iki ayaq verib) ki, onunla qachir. ekinchiler ekinlerine gore ondan qorxurlar ve hetta soz qoyub birleshseler bele, onun qarshisini ala bilmezler. Nehayet, uchub ekinlere gelerek onda istediyini eder, halbuki onun butun govde ve bedeni nazik bir barmaq olchusundedir. Buna gore de (derk edilmekden) pak ve uzaqdir o Allah ki, goyler ve yerde olanlar (melekler ve Allaha itaet edenler) ixtiyar ve charesizlikle (rahatliq ve chetinlikde) Ona secde edirler, uzlerini torpaga surturler (itaetkarliq ve zeifliklerini bildirirler), mecburiyyet ve zeiflik uzunden itaet ederek hokmune tabe olurlar ve qorxu uzunden cilovlarini Onun eline verirler. Qushlar Onun emr ve fermaninin ixtiyarindadirlar. O, onlarin tuklerinin ve nefeslerinin sayini bilir. Onlarin el ve ayaqlarini su ve quruda mohkemledib (bezilerini deniz, bezilerini ise sehra sakini edib). Ruzilerini mueyyenleshdirib ve onlarin novlerinden xeberdardir: bu qarga, bu qartal, bu goyerchin ve bu devequshudur. Her bir qushu adi ile chagirib (hikmet ve meslehete uygun yaradib) ve ruzisine zemanet verib. (Yagishi olan) agir buludu yaradib, yagishini axidib, her bir yerin ondan olan payini mueyyenleshdirib, yere quruluqdan sonra su verib ve quraqliqdan sonra onda bitki bitirib.