1 2 3234- cu xutbe
imam Ali eleyhis-salamin xutbelerindendir ki, bezileri onu [Qasie] ([]) xutbesi adlandirirlar. O, tekebbur ve itaetsizlik gostermish, Adem eleyhis-salama secde etmemish, teessubkeshlik gosterib haqqi qebul etmemesini ashkar etmish ilk varliq olmush, megrurluq ve xudbinliye qapilmish sheytanin (Allah ona lenet etsin) mezemmeti ve (elece de) insanlari onun yol ve usuluna tabe olmaqdan chekindirmek baresindedir (ve bu xutbe [Nehcul-Belage]nin xutbelerinin en uzunudur).
shukr o Allaha layiqdir ki, qudretlilik ve boyukluyu (qudret ve boyukluk libasini) geyindi (qudretlilik ve boyukluk ancaq Ona mexsusdur ki, hech ne Onu zeif sala bilmez ve Onun heqiqetine chata bilmez) ve bu iki sifeti yaratdiqlarina deyil, ozune mexsus etdi. (O, bu sifetlerde tek ve yeganedir. chunki Ondan bashqa her bir shey zaten quvvetsiz, elalti ve her sheyde bashqasina mohtacdir.) Onlari ozunden bashqasina qadagan ve haram etdi (buna gore de hech kes onlarin iddiasini ede bilmez ve eger etse cavab vermAli olacaq, cezalandirilacaq) ve oz celali uchun sechdi. Bendelerinden bu iki sifetde Onunla chekishme aparan (ozunu qudretli ve boyuk tutan) kes uchun lenet (rehminden uzaqliq) mueyyenleshdirib. Belelikle, bu iki sifeti ozune mexsus etdiyine gore dergahina yaxin olan melekleri, onlarin tevazokarlarini tekebburlulerden (cinden olub meleklerin arasinda Ademe secde etmeye emr olunan sheytandan) sechib ayirmaq uchun sinadi. Qelblerin gizlinlikleri ve gozlerden ortulu olan qeybleri bilmesine baxmayaraq, (Qurani-Kerimin Sad suresinin 71-74-cu ayelerinde bildirildiyi kimi) buyurdu: [ ] [Men palchiqdan bir insan yaradacagam. Men onu tamamlayib oz ruhumdan ufuren kimi ona secde edin (tezim ederek tevazokarliq gosterin. Yaxud onu oz qibleniz edin. chunki Allahdan bashqasi uchun ibadet ve bendelik secdesi etmek qadagandir). Belelikle de, meleklerin hamisi birlikde secde etdi, iblisden bashqa!] (Xulase, o, Ademe secde etmedi, chunki) tekebbur ve oyunme ona uz tutdu. Belelikle, oz yaradilishi ile Ademe oyunerek nazlandi ve oz esline (yaranmish oldugu oda) teessub gostererek ashkarcasina Haqqin emrinden boyun qachirdi. (Ve dedi: Onu palchiqdan, meni ise oddan yaratmisan. Men ki, ondan yaxshiyam, ona ne uchun secde etmeliyem?) Belelikle, Allahin dushmeni (sheytan) teessubkeshlerin bashchisi ve tekebburlulerin qabaqda gedenidir ki, teessubkeshliyin temelini qoydu, Allahla (Ona mexsus olan) ezemet ve boyukluyunde chekishdi, (layiq olmadigi) izzet ve ucaliq libasi geyindi ve (layiq oldugu) zillet ve xarliq geyimini kenara atdi.
Meger Allahin onu tekebbur ve itaetsizliyine gore nece kichiltdiyini ve megrurluguna gore nece alchatdigini gormursunuz? Buna gore de onu dunyada (oz rehmetinden) qovdu ve axiretde onun uchun alovlanan od hazirlayib.
eger Allah-teala Ademi pariltisi gozleri qamashdiran ve gozelliyi agillari meglub eden (agillarin, muqabilinde heyran ve meettel qaldiqlari) nurdan ve ya gozel iyi insanlari buruyen xosh etirli sheyden yaratmaq isteseydi, mutleq yaradardi. eger (ele) yaratsaydi, boyunlar Ademin muqabilinde eyilerdi ve onun baresindeki sinaq meleklere asan olardi. (sheytan durmadan ona secde etmeye teleser ve onu ozunden ashagi tesevvur etmezdi). Lakin eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah yaratdiqlarini (bashqalarindan) ferqlendirmek ve ayirmaq, tekebbur ve itaetsizliyi aradan qaldirmaq ve ozunu beyenmek xususiyyetini onlardan uzaqlashdirmaq uchun esl ve sebebini bilmedikleri bezi sheylerle imtahan edir (aglin hikmetini derk etmediyi sheriet hokmlerinin choxu da bu qebildendir).
Buna gore de Allahin sheytan baresindeki ishinden ibret goturun ki, onun uzun muddetli ibadet ve bendeliyini, choxlu sey ve telashini (tekebbur ve itaetsizliyine gore) hech ve puch etdi. Halbuki o, Allaha alti min il ibadet etmishdi ki, onun dunya, yoxsa (bir gunu dunyanin elli min iline beraber olan) axiret illerinden olmasi melum deyil (siz bilmirsiniz ve derkiniz naqisdir). (Bu,) bir saatliq tekebburluluk ve itaetsizliye gore (oldu ki, o ozunu Ademden ustun bildi ve ona secde etmedi)! Bele ise kim sheytandan sonra onun gunahi kimi bir gunah (tekebbur ve itaetsizlik) etmekle Allahin ezabindan amanda qala biler? esla! Eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah hech vaxt hech bir insani, sebebinden bir meleyi (sheytani) Cennetden chixardigi ishle ora daxil etmeyecek. Allahin goy ehli (melekler) ve yer ehli (insanlar) baresindeki hokmu birdir. Onunla yaratdiqlarinin hech biri arasinda Onun yaranmishlara haram edib ancaq ozune mexsus etdiyi sheyi (ezemet ve boyukluyu) reva bilmek baresinde icazename yoxdur.
Odur ki, ey Allahin bendeleri, Allahin dushmeninin (sheytanin) sizi oz derdine (tekebbur ve itaetsizliye) duchar etmesinden (ozu kimi tekebburlu ve itaetsiz ederek Allahin rehmetinden uzaqlashdirmasindan), sozleri ile sizi (dogru yoldan) saxlayaraq narahat etmesinden ve qoshununun (davamchilarinin) atli ve piyadalarini sizin etrafiniza toplamasindan qorxun. Canima and olsun ki, o, kamaninin yayina sizin uchun sher (azdirmaq) oxu qoyub ve sizi nishan alaraq onu berk ozune teref chekib. Size yaxindan ox atib (ki, sehv getmesin). Ve (Allahin, Qurani-Kerimin Hicr suresinin 39-cu ayesinde neql etdiyi kimi bele) deyib: [ ] [Ey Rebbim! (Ademe secde etmediyim uchun) meni azdirdigina gore mutleq men de yer uzunde Adem ovladlarinin qarshisinda gunahlari yaxshi gostereceyem (ki, itaetden qalsinlar) ve onlarin hamisini azdiracagam]. Halbuki (o, bu sozu bilmeden) qeybden xeber vererek ve sehv gumana esaslanaraq deyib. (Amma) qururun ovladlari, teessubkeshliyin qardashlari ve tekebburluluk, cahillik ve nadanliq suvarileri onun iddiasini tesdiqleyerek gerchekleshdirdiler. Nehayet, sizin (dogru yoldan chixmish) itaetsiziniz ona tabe oldu ve (buna gore de) onun sizin barenizdeki (sizi azdirmaq uchun olan) tamah ve herisliyi mohkemlendi. Buna gore de gizlinin neceliyi ashkar oldu. (Onun vesveselerinin nishaneleri sizin qelblerinizde ashkar olub ki, chekinmeden Allahin gosterishlerine zidd davranirsiniz.) Onun sizi ele kechirmesi guclendi ve oz qoshununu size yaxinlashdirdi. Belelikle, onlar sizi zillet ve xarliq magaralarina atdilar ve olum (mehv olma) chalasina tulladilar. Sizi gozlere nize batirmaq, bogazlari kesmek, burunlarin deshiyini ezishdirmek kimi agir yaralarla, hemchinin olum yerinize atmaq qesdi ve buruna taxilan mecburiyyet ve qezeb noxtasinin halqasi ile, sizin uchun hazirlanmish oda teref suruklemek isteyi ile tapdalayaraq mehv etdiler. Belelikle, sheytan, sizin dininizi yaralamaq (ona ziyan vurmaq) ve dunyanizda alov qizishdirmaqda (fitne-fesad yaratmaqda), ashkarcasina dushmenchilik edib onlara qarshi (vurushmaq uchun) toplashdiginiz (bir-birinizden komek istediyiniz) dushmenlerden de boyuk ve tutushdurucu amile chevrilib. Buna gore de oz guc ve telashinizi onu def etmeye seferber edin. Allaha and olsun ki, o, sizin soyunuza (ataniz Ademe) oyunerek nazlanib, shan-shohretinizi (qudret ve meqaminizi) mezemmet edib ve nesebinizi (qohum-eqrabaliq elaqelerinizi) kichildib ve alchaldib. O, sizin uchun (sizi azdirmaq uchun) oz suvarilerini seferber edib, piyadalari ile sizin yolunuzun fikrine dushub (ki, azginliqda qalaraq hidayet ve nicat yoluna qedem basmayasiniz). Sizi harada ovlasalar teleye salarlar, barmaqlarinizin ucunu keserler. Hiyle ve biclikle (onlardan) imtina ede ve ezm ve irade ile (onlari) def ederek ozunuzden uzaqlashdira bilmezsiniz. Halbuki siz zillet ve xarliq deryasi, dar halqa, olum duzenliyi ve bela ve chetinliyin (dunyanin bela ve chetinliklerinin) covlan etdiyi yerdesiniz (onlara ducharsiniz ve pis ishlere emr eden nefsi oldurmekden ve ona tabe olmamaqdan bashqa hech cur sheytanin sherinden qurtula bilmezsiniz). Buna gore de qelblerinizde gizlenmish teessubkeshlik alovu ve cahiliyyet dovrunun kin-kuduretlerini sondurun ki, muselmanda olan bu tekebbur, itaetsizlik ve ozundenraziliq sheytanin qiciqlandirmalarindan ve onun oyunmeleri, mehv etmeleri ve vesveselerindendir. ozunu ashagi tutmagi bashlarinizin uzerine qoyaraq lovgaliq ve ozunden raziligi ayaqlariniz altina atmaq qerarina gelin. Tekebbur ve megrurlugu boyunlarinizdan uzaqlashdirin ve tevazokarliqdan sizinle dushmen olan sheytan ve onun qoshunu arasinda tamamile silahlanmish qoshun yerine istifade edin. chunki onun her bir milletden qoshunlari, yardimchilari, atli ve piyadalari vardir (ki, onlar sizi bela ve mehve duchar etmek uchun ona komek ederek tekebbur ve megrurlugu sizin gozlerinizde yaxshi gosterirler). Anasinin ogluna (Habile) qarshi lovgalanmish itaetsiz tekebburlu (Adem eleyhis-salamin oglu Qabil) kimi olmayin. O, Allahin ona hech bir ustunluk vermemesine baxmayaraq, qardashina qarshi tekebbur gosterdi. Ona hesedden yaranan tekebbur ve megrurluq uz tutdu ve qezeb odundan onun qelbinde teessubkeshlik ve kin yarandi. Ve sheytan onun burnuna tekebbur ve ozunu boyuk tutmaq kuleyi ufurdu. Ele ozunden raziliq ve itaetsizlik ki, Allah tekebbur ve megrurluqdan sonra ona peshmanchiliq verdi. Ve qiyamete kimi, qatillerin gunahini ona yoldash etdi. Bilin ki, siz Allahla dushmenchiliyi ashkar etmek ve mominlerle muharibe etmek uchun (ev-eshiklerinizden) xaric olmaqla zulmkarliqda chox cehd gosterdiniz ve yer uzunde fitne-fesad toretdiniz! Buna gore de teessubden dogan tekebbur ve cahiliyyet oyunmelerinde Allahdan qorxun, Allahdan qorxun! chunki tekebbur dushmenchilik amili ve sheytanin ufurme meydanlaridir ki, hemin ufurmelerle kechmish ummetleri ve oten nesilleri (Nuh, Ad ve Semud tayfalarini ve Firon ve Nemrud kimilerini) aldadib ve neticede onun nadanliq zulmetlerine ve azginliq telelerine dogru telesibler. Bele ki, onun sovq etmesi muqabilinde ram ve suruklemesi qarshisinda (onun dalinca dushmekde) sakit (teslim) idiler. Onlar, qelblerin baresinde yeksan oldugu ve kechmishlerin, bir-birinin ardinca gudazina getdikleri ishe - ureklerin sebebinden (kin-kuduret ve paxilliqdan) sixildigi tekebbur ve lovgaliga teref telesdiler.
Xeberdar olun! Qorxun ve chekinin o boyuklerinize ve bashchilariniza tabe olmaqdan ki, (xalq arasinda qazandiqlari) yuksek meqam ve ad-sandan tekebburluluye duchar oldular, oz neseblerine (vucuda geldikleri ailelerine) qederinden artiq oyunduler, (oz gumanlarinda) xoshagelmez ve chirkin olan sheyi Rebblerine nisbet verdiler, Allahin qezavu-qederi ile muharibe etmek ve nemetleri ile vurushmaqla Onun onlara etdiyi yaxshiliqlari inkar etdiler. Buna gore de onlar teessubkeshlik temelinin direkleri, fitne ve chaxnashma dayaginin sutunlari ve cahiliyyet fexr ve oyunmelerinin qilinclaridirlar. Buna gore de Allahdan qorxun ve size verdiyi nemetlerine (tekebbur ve megrurluqla) nankor ve size etdiyi yaxshiliqlarina gore paxil olmayin. Yaxshi ve bashchi sandiginiz pis ve alchaqlara tabe olmayin. chunki onlar sizin tutqun lilli sularini oz duru ve temiz suyunuz ile bir yerde ichdiyiniz, xesteliklerini oz saglamliqlariniz ile qatishdirdiginiz ve batil ve eyriliklerini oz haqq ve duzluyunuze daxil etdiyiniz kimselerdir. Halbuki onlar fisqin (Allahin itaetinden chixmagin) esasi, gunah ve (Allah, Peygember ve imamla) muxalifetin yaver ve ayrilmaz yoldashidirlar. sheytan onlari azginliq dashiyan develer, vasiteleri ile xalqa hokmranliq etdiyi qoshun ve xalqin dilinde danishan dilmanc edib ki, sizin agillarinizi ogurlasin (yalan sozlerle sizi Allahin zikrinden ve axireti yada salmaqdan qafil ederek saxlasin), gozlerinize daxil olsun (dunya heyati ve gunahlari sizin nezerinizde gozelleshdirsin ve neticede Allahin nishanelerine nezer salmaqdan qalasiniz), qulaqlariniza ufursun (size o qeder puch ve chirkin sozler oyretsin ki, Allahin ve Peygemberin sozlerine qulaq asmayasiniz). Belelikle, (agillarinizi ogurlamaq, gozlerinize daxil olmaq, qulaqlariniza ufurmekden elde etdiyi netice budur ki,) sizi ozunun (helak ve mehvetme) oxunun nishangahi, (zillet ve xarliq) ayaqaltisi ve el tutacaq yeri edir. Buna gore de (indi ki, sheytanin tekebburlu insanlarin vasitesi ile sizi azdirmasini basha dushdunuz, onlara tabe olmayin ve tekebbur ve megrurlugu oz shuariniz etmeyin ve) Allahin cezalandirmasindan ve Onun (nemrudchular, fironchular ve bashqalari kimi) sizden qabaqki tekebburlulere gelib chatmish ezablarindan ibret alin, uzlerinin torpaga atildigi ve boyurlerinin dushduyu yerlerden (qebirlerden) oyud goturun (qarshisindan perdeler asilan uzlerin torpaga qoyulmasina ve sincab yataqlara qoyulan boyurlerin quru yere serilmesine nezer salin) ve zemanenin chetin hadiselerinden Allaha penah apardiginiz kimi, tekebbur ve megrurluq yaradan sheylerden de Ona penah aparin. (Hetta tekebbur yaradan amillerden Allaha penah aparmaq zemanenin hadiselerinden Ona penah aparmaqdan daha muhumdur. chunki tekebbur axiret ezab ve agrilarina, zemanenin hadiseleri ise dunya ishlerinde ezab-eziyyete sebeb olur ve axiret agri-acilari daha muhumdur. Ona gore ki, onlardan nicat tapilmasi qeyri-mumkundur.)
eger Allah, bendelerinden kimese tekebburluluk ve oyunmek icazesi verseydi (bu ishi kimese reva bilseydi), bu icazeni oz peygemberlerine ve dostlarina vererdi. Lakin (hech kesi istisna etmeden) onlari tekebburluluk ve oyunmekden chekindirerek onlarin tevazokarliq etmelerini beyenib. Belelikle, onlar (da Allahin tevazokarliq baresindeki emr ve gosterishine tabe olaraq itaetkarliq ve tevazokarligin choxlugundan) uzlerini yere qoyub sifetlerini torpaga surtduler ve oz (xidmet ve mehribanchiliq) qanadlarini mominler ve Allaha ibadet edenler uchun ashagi saldilar (lovgalanaraq oyunmediler). Peygemberler ve Allahin dostlari zeif sayilan (insanlar ve dunyateleblerin, oz nezerlerinde zeif ve aciz sandiqlari) bir deste idiler ki, Allah onlari acliqla sinamishdi, chetinliklere duchar etmishdi, qorxu yerleri ile imtahana chekmishdi ve chirkinliklerden temizleyerek paklashdirmishdi. Buna gore de (peygemberler ve Allahin dostlari, dunyani bu minvalla kechirdikleri uchun) varliliq ve yoxsullugun sinaq ve imtahan yerlerini bilmediyiniz uchun Allahin raziliq ve qezebinin (meyarinin) var-dovlet ve ovlad sahibi olmaq olmasini guman etmeyin (ki, var-dovlete ve ovlada sahib olmaq Onun raziliginin, olmamaq ise qezebinin nishanesi deyil). chunki eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah (Qurani-Kerimin Muminun suresinin 55-56-ci ayelerinde) buyurur: [ ] [Meger ele zenn edirler ki, onlara verdiyimiz mal-dovlet ve ovladla Biz onlarin yaxshiliqlarina telesirik? (Bele deyil) belke shuurlari yoxdur ve anlamirlar (ki, onlari mal ve ovladla sinayiriq ve gunah ve itaetsizliklerini ne qeder artirib onun neticesinde ezaba duchar olmalarini yoxlamaq uchun onlara mohlet veririk)]. Eyb ve noqsan sifetlerden pak ve uzaq olan Allah ozunun tekebburlu ve megrur bendelerini onlarin gozune zeif gorunen dostlari ile sinayir. (Bu meseleye shahid kimi Musa ile Fironun ehvalatini getirmek olar.) Musa ibn imran onunla birge olan qardashi Harunla (onlarin her ikisine Allahin salami olsun) Fironun yanina geldi. Onlarin eyinlerinde yun paltar, ellerinde taxta esa var idi. Onunla shert kesdiler ki, eger islami qebul etse (Allahin birliyini ve Musanin peygemberliyini tesdiq etse), padshahligi davam edecek ve izzet ve hormeti oz yerinde qalacaq. Firon (oz terefdarlarina) dedi: Bu iki nefere teeccub etmirsiniz ki, gorduyunuz bu yoxsul ve xar veziyyetde ola-ola menimle mohteremliyimin oz yerinde qalmasi ve padshahligimin davam etmesini shert kesirler?! (Onlari mezemmet ederek camaata dedi: eger bu iki nefer Allah terefinden geliblerse,) bes ne uchun qollarindan qizil bilerzikler asilmayib? (Xulase, Firon bu sozleri dedi,) chunki qizili ve onu toplamagi boyuk bilerek (Musa ile Harunun eyninde gorduyu) yunu ve onu geyinmeyi xar sandi.