sehife 1 den 2 -e qeder.
  1  21-ci Xutbe

imam Alinin (eleyhis-salam) semanin ve yerin yaradilishinin, Ademin xilqetinin bashlangicinin xatirlandigi xutbelerindendir.
Butun danishanlarin medh etmekde ve oymekde aciz qaldigi Allaha hemd olsun! Onun nemet ve bexshishlerini saymaq isteyenler, sayib qurtara bilmezler. chalishanlar Onun nemetlerinin haqqini qaytara bilmezler. O, ele bir me`buddur ki, derin dushunceliler bele Onu derk ede bilmezler. eql ve fikir deryasina dalanlar (dushunce denizine bash vuranlar) Onun zatinin esline vara bilmezler. (Vucudu mumkun olan Onun zatinin heqiqetlerini nece derk ede biler?) O, ele bir me`buddur ki, sifetlerini ehate ede bilen hudud yoxdur. (Onun hech bir sifeti zatina elave deyil ki, mehdud olsun.) Ne de Onun movcud ve sabit (Onda mehdudlashan, ozelleshen ve Onun butun sifetlerini ehate eden) sifeti vardir. Onun uchun mueyyen edilmish zaman da yoxdur. Ne de Onun uchun uzun muddet vardir. Mexluqati oz qudreti ile yaratdi. Kulekleri oz merhemet ve mehribanligi ile esdirdi. Yerin hereketini, titreyishlerini neheng dashlar ve ezemetli daglarla mohkemlendirdi.
Dinin esasi (Allaha sitayishin sebebi) Onu tanimaqdir. (BilinmAlidir ki, varliqlari yaradan Odur.) Allahi tanimagin kamali Onu tesdiqleyib Ona teref yonelmekdir. Tesdiq etmeyin kamali tovhid ve Onu tek bilmekdir. Tovhidin kamali emelleri Onun uchun xalis etmekdir. ixlasin kamali Onun zatina elave olunmush sifetin tesevvur edilmemesidir. chunki her bir sifet vesf olunandan ayri oldugunu gosterir. Her vesf olunan ise sifetden ayri olduguna delalet edir. (Buna gore de) Allahi vesf eden (Onun zatina elave olunmush sifetle vesf ederse) Onun uchun her hansi bir benzer ve tay bilmish, ([vacib-ul-vucud] olmaqda bashqa movcudu Ona tay tutmush olar). Bashqasini Ona tay bilen ikiliye dushmush olar. ikiliye dushen ise Onun bolunub-parchalana bileceyine inanmish olar Onun bolune bileceyine inanan her kes Onu tanimir. Onu tanimayan Ona dogru ishare eder. Ona ishare eden Onu mehdudlashdiraraq chevreleyer. (Onun uchun hedd ve nehayet yaradar.) Onu mehdud hesab eden Onu sayar. (Onu ozunden xaricde say vahidine chevirer.) [Nededir?] sualini veren ise Onu neyinse daxilinde yerleshdirer. (Onun uchun yer ve mekan secher.) [Neyin ustundedir?] deye sorushan bezi yerleri Ondan bosh hesab eder.
Allah-teala hemishe olmushdur, sonradan emele gelmish ve yeni yaranmish deyil. Yoxdan var olmayan bir varliq ve movcuddur. Her sheyle yanashi olmadan onlarladir. (belelikle, O, her bir sheyledir. Yeni, her bir shey Onunla dirchAlib, movcud olub.) Her bir sheyden ferqlidir, amma onlardan kenar, ayri deyil. ish gorendir, Ondan ish hasil olur, amma bu, ne haldan-hala kechme, ne hereket ve ne de alet menasinda deyil. (eger alet vasitesile ish gorerse, demek Onun ozunden bashqasina ehtiyaci var. Ehtiyac ise noqsandir. Vucudu vacib olanin noqsanli olmasi qeyri-mumkundur. Buna gore de zaten gozu olmadan) gorendir.
Yaratdiqlarindan hech biri olmayarken de goren idi. Onunla uns tutmaq (aramliq tapmaq uchun) ve yoxlugundan dehshete gelmemek uchun uns tutulan ve aramlashdiran (eminlik elde olunacaq bir shey) olmadigi halda da tek ve vahid idi. (indi ki, Onu tanidin, qisacasi bil ki, Odur tam qudret sahibi olan Allah ki,) fikir ve dushunceden istifade etmeden, hech bir tecrube ve sinaqdan faydalanmadan, ozunde hech bir hereket yaratmadan ve iztirabli, narahat nefsin seyleri olmadan mexluqati yaratdi. Her bir sheyi yoxdan ve hechlikden oz vaxtinda varliga chevirdi (meslehet olan anda onlara varliq libasi geydirdi) ve onlarin muxtAliflikleri arasinda uygunluq yaratdi ve tebietlerini sabitleshdirdi. (Her bir telebat ve tebieti oz istedadi qederince olan yerde yerleshdirdi) ve O, tebietleri hemin eshyalarin ayrilmaz hissesine chevirdi halbuki onlari yaratmamishdan once, onlardan agah idi. O, sheylerin hududlarini, etrafini ve sonlarini ehate edirdi. O, eshya, onun hisse ve kenarlarina bagli olan sheylerle de tanish idi (butun mexluqati umumiliklerine ve xususiliklerine qeder bilirdi).
(Allah-tealani tanidiqdan ve alemlerin yaranma terzi barede umumi anlayishin olduqdan) Sonra (deyilenlerin ardi olaraq, indi mufessel shekilde bil ki, Allah-teala oz guc ve qudretiyle) ucsuz-bucaqsiz semalari yardi, onun etraf ve kenarlarini achdi, fezanin yuxarisinda hava ve boshluq yaratdi. Daha sonra ise arasikesilmeyen telatumlu dalgalari olan ve choxluqdan bir-birinin uzerine six yigilan suyu axdirdi. O, suyu mohkem ugultu ile esen shiddetli ve berk kuleyin beline yukledi, sonra ise kuleye o suyu (bir-birinden ayrilib qopmamasi uchun her terefden) qaytarmagi ve mohkem saxlamagi emr etdi, kuleyi suyun serhedlerinde saxladi ve o suyun mekaninda yerleshdirdi. Hava genish ve achiq kuleyin altinda, axan su ise yuxarisinda (hereketde idi). Bu zaman bashqa bir kulek yaratdi ve onun ehatesini mehdud etdi (O, kuleyi bashqa bir shey uchun deyil, yalniz su dalgasi uchun yaratdi). Onu daima suyu hereket etdirmesi uchun yaratdi, onu mohkem esdirdi, onun yaranma mensheyini (esme yeri oyrenile bilinmeyen hissesini) elchatmaz etdi. Sonra ise ona bol olan suyu herekete getirib bir-birine qarishdirmaq ve denizlerin dalgasini telatumlendirib qaldirmaq emri verdi (denizin ozunden olan suyun her bir hissesini dalgalandirmagi emr etdi). Sonra kulek de suyu nehre kimi chalxalayib qarishdirdi, kulek bosh ve genish erazide esirmish kimi shiddetle ona (dogru) esdi. (O suyu ele chalxaladi ki,) suyun evvAlini axirina qaytardi ve hereketsizini, boyuk su kutlesini yuxari qalxib, bir-birinin uzerine six yigilmish su hissesini kopuklendireceyi hedde qeder herekete getirdi. Sonra Allah-teala o kopukleri bosh ve genish yerde, achiq fezada yuxari qaldirdi, yeddi semani (O kopuklerden hech bir eyrilik olmadan yaratdi). O, semalarin altinda axib tokulmesin deye dalga yaratdi, onlarin ustunde ise saxlayici sutunlari olmadan, onlari nizamlayan mix (ve ya kendir) olmadan qorunan tavan yaratdi. Bu zaman O, semalari ulduzlar ve nur eleyenlerin ishigi ile zinetlendirdi. Onda guneshin nursachan chiragini ve parlaq ayi, dovr eden ufuqde, seyr eden tavanda ve hereketli lovhede yerleshdiyi halda (ulduzlarin, guneshin ve ayin her birini) herekete getirdi.
Bu zaman ise semalarin arasini achdi, ozunun muxtAlif nov melekleri ile doldurdu (Onlarin birinci destesi ele meleklerdiler ki,) onlardan bezileri secde halindadirlar, ruku etmirler, bezileri ise ruku halindadirlar, ayaga qalxmirlar, bir destesi ise cerge ile dayaniblar, oz yerlerinden kenara chixmirlar ve bezileri de yorulmadan tesbih edendirler. (Meleklerin hech bir novu maddi olmadigina gore) onlarin gozlerine yuxu, agillarina sehv gelmez, onlarda ne sustluk, ne de unutqanliq bash verer.
Onlarin bashqa bir destesi (ikinci deste melekler) Allah vehyinin eminleridir. Onun peygemberleri uchun danishiq vasitesi ve tercumanlaridir, Onun hokm ve fermanlarini yetirmek uchun get-gel edirler. Onlarin bir destesi ise (uchuncu hissesi) Onun bendelerinin muhafizechileri, behishtlerinin keshikchileridirler.