Kitabxana

Insanin mesuliyyetinin ixtiyari olmasina esasen butun movcud zerrecikler mesuliyyete malikdirler. Mexluqatin en shereflisi, eshrefi sayilan insan yaranish aleminin hedefidir ve ohdesinde en agir mesuliyyet vardir.
Sair movcudatin mesuliyyetlerinin (cansiz, bitki, heyvan, goy cisimleri ve bashqa) insanla olan ferqi onlarin mesuliyyetinin cebri (mecburi) ve yaranish aleminin hesabina olmasidir. Hetta mucerred movcudatlar bele (melekler kimi) bir nov cebridirler, lakin insanin mesuliyyeti ixtiyari olmaqla hec bir mecburi vezife dashimir. Biz (haqq ve batil) yolu ona (insana) gosterdik. eger ister hidayeti qebul eder (ve oz mesuliyyetini yerine yetirer), ya da ister kufri nemet (nankorluq) eder. Insan uc nov mesuliyyet dashiyir ki, bunun muqabilinde olan vezifesi bir nece curdur:
1) Ibadi mesuliyyet; bu mesuliyyet insan ile Allah arasinda olan mesuliyyetdir. eger bu vezifenin yerine yetirilmesinde sustluye yol verse, insan Allaha bendelikden xaric olar.
2) Ferdi mesuliyyet; bu mesuliyyet de iki qismdir:
a) insanin oz beden uzvleri muqabilindeki vezifesi.
Insan bedeni bir minik vasitesine benzeyir ki, onun uca ve elyetmez alemlere yukselmesi ucun lazim olan vasitedir. ele buna gore de onun oz cismi qarshisinda olan mesuliyyeti boyukdur ve onlarin da yerine yetirilmesinde sustluye yol verilerse bu onun menevi xususiyyetlerinde noqsanin yaranmasina sebeb, insanin xetakar olmasina bir nov zemine yaradir. Mehz bu sebebler uzunden insanin oz bedenini daim nezaret altinda saxlamasi, onu daima qorumasi vacibdir.
b) Insanin ruhi ve menevi ceheti qarshisinda olan vezifesi.
Bele ki, bu vezife cox agir ve onemli sayilaraq onun yerine yetirilmesinde sustluk, yaxud noqsan bash vererse, ruh xesteliye ducar olub insanin butun ishlerini oz menfi tesiri altina alacaqdir. Neticede ruh ve meneviyyat bu xestelik uzunden aradan gederse, hemin shexs Quranin sherif ayesinin bele bir adam haqqinda buyurdugunun bariz numunesi olacaqdir: Heqiqeten, Allah dergahinda en alcaq canlilar meneviyyatlari mehv olub ve haqq soz qarshisinda kar ve lal olanlardir ki, onlar eql quvvesini ishe sala bilmirler. Zalim ve cinayetkarlarin vucuda gelmesine sebeb menevi ruhiyyenin olmamasidir.
3) Ictimai mesuliyyet: bu vezifenin mensheyi insanin ictimai tebieti sayilaraq onun tekamulu bu xususiyyete borcludur. Bele ki, eger insan ictimaiyyetde, cemiyyet arasinda yashamazsa tekamul merhelelerini qet etmek onun ucun mumkun olmayacaqdir. Islam bu mesuliyyete ishare ederek buyurur: Islamda rahiblik ve terki-dunyaliq yoxdur. Insan boynunda olan ictimai mesuliyyetler ise iki desteye bolunur:
a) aileye aid olan vezifeler (onlarin evin idare olunmasi ve tedaruku adlandirilmasi da mumkundur).
b) insanlarin bir-birine qarshi olan umumi vezifeleri.