Kitabxana

Islam alimlerinin agir zehmetleri neticesinde formalasharaq bu gune qeder qorunub saxlanmish islami elmler eqli ve neqli (humanitar ve deqiq) olaraq iki hisseye bolunurler. Neqli elmler o elmlerdir ki, onlarin movzu ve meseleleri nitq, danishiq ve neqle esaslanir; meselen luget, hedis, tarix ve s. Eqli elmler ise felsefe ve riyaziyyat kimi deqiq elmlere deyilir. Shubhesiz, islamda neqli elmlerin yaranmasinin esas amili Qurani-Kerimdir; tarix, ensab ve eruz elmi kimi bir nece fenn istisna olmaqla, yerde qalan elmlerin hamisi umumiyyetle bu asimani kitabdan qaynaqlanir. Muselmanlar dini tedqiqat ve arashdirmalarin vacib olmasi gosterishine esaslanaraq bu elmleri yaradaraq inkishaf etdirmishler. Onlarin en umdesi ereb edebiyyati, nehv, serf, meani, beyan, bedi ve lugetden ibaretdir. Dini zahirlerle elaqedar olan fenlerden ise qiraet, tefsir, hedis, rical, diraye, usul ve fiqh kimi elmleri misal gostermek olar. Shieler de oz novbesinde bu elmlerin tesis olunub genishlendirilmesinde cox boyuk rol oynamishlar; hetta onlarin bir coxunun bani ve ixtiracisi da mehz shielerdir. Bele ki, ereb dili qrammatikasinin esas bolmelerinden biri olan nehv elmi (sintaksis) Peygemberi-Ekremin (s) ve Eli (e)-in sehabelerinden olan Ebul Esved Dueli terefinden yaradilmishdir; o ilk defe olaraq, Eli (e)-in gosterishi ile nehv elminin esas qaydalarini hazirlayaraq kitab shekline salmishdir. Fesahet ve belaget (meani, beyan ve luget) elminin banilerinden biri olan Sahib ibni Ubbad da shie olmushdur; o, Ali-beveyh sulalesinden ve dovri hakimin vezirlerinden biri idi. Ilk luget kitabi olan "Kitabul-eyn"i meshhur shie alimi Xelil ibni Ehmed Besri yazmishdir. O, eruz elmini ixtira etmish ve nehv elminde ustad Sibeveyhin muellimi olmushdur. Asimin qiraeti bir vasite ile Eli (e)-a catir. Tefsir elmi ile ilk defe meshgul olan sehabe de Ebdullah ibni Abbas olmushdur ki, o da Eli (e)-in shagirdi sayilir. Ehli-beyt (e) ve onlarin shielerinin hedis ve fiqhde gosterdikleri seyler, dord ehli-sunnet imamlarinin ve ondan bashqalarinin beshinci ve altinci imamin shagirdleri olmalari tarixde meshhurdur. Vehid Behbehaninin dovrunde (H.Q.1205) usuli-fiqh elminde qeribe bir irelileyish bash verdi; xususile Sheyx Murteza Ensarinin vasitesile (H.Q.1281) bashlanan inkishaf prosesi shie fiqhini tesevvurolunmaz merheleye catdirdi; hal-hazirda ehli-sunnet fiqhi onunla muqayise olunasi deyildir.
Eqli, felsefi ve kelami tefekkur:
Evvelde qeyd olundu ki, Qurani-Kerim eqli arashdirmalari tesdiq ederek onu dini tefekkurun bir hissesi qerar vermishdir. Elbette, bunun eksi de movcuddur; yeni eqli tefekkur Peygemberi-Ekremin (s) nubuvvetini ve haqq olmasini tesdiq etdikden sonra asimani vehy olan Qurani-Kerimin, Peygemberi-Ekremin (s) ve onun Ehli-beytinin (e) kelamlarinin zahiri menalarini eqli hoccetlerle bir sirada qerar vermishdir. umumbesheri nezeriyyeleri ilahi fitretle isbat eden eqli hoccetler de iki qismdir: "Burhan" ve "cedel". Burhan