Kitabxana

cilveler alir. Hec bir istisna qebul etmeyen qanunlarin tesiri altinda gerceklik libasi geyen varliqlarin hamisinin � en uzaq qalaktikalardan tutmush, dunyanin elementar hisselerini teshkil eden en kicik zerreciklere qeder her bir varligin ozunemexsus ve heyretamiz qanunauygunluqlari vardir; onlar oz qanunauygunluqlari esasinda cereyan edir, oz emeli shualarini en ibtidai veziyyetden bashlayaraq en kamil noqteye dogru sovq etdirir ve neticede kamal derecesine catirlar. Xususi nizamlardan yuksekde dayanan daha umumi nizamlar ve nehayet dunyanin hec bir qanunauygunluqlarina sigmayan varliqlarin umumi sistemlerini bir-biri ile elaqelendiren nizamlar vardir ki, cuzi sistemleri bir-birine qovushdurur ve ozunun davamli cereyaninda hec vaxt istisnaya yol vermir; bu qanunlar hec bir vaxt pozulmur. Yaradilish dunyasi her hansi bir varliga yer uzunde yer verirse onun vucud ve qurulushunu ele xususiyyetlere malik edir ki, onun oz yashayish muhiti ve heyat terzi ile uygun olsun; yashadigi muhiti de ele tenzim edir ki, nevazishli ve mehriban bir daye kimi onu boyudub terbiye etsin. Gunesh, ay, ulduzlar, su, torpaq, gece, gunduz, fesiller, buludlar, kulekler, yagishlar, yeralti xezineler ve yerustu ehtiyatlar hamiliqla oz sermaye ve quvvelerini insanin asayishi ve xatircemliyi ucun serf edir. Biz bele bir qanunauygunlugu ve elaqeni butun varliqlarin arasinda, onun uzaq-yaxin qonshulari ve onun "yashadigi evde" bele goruruk. Bu cur six bagliliq ve qirilmaz qanunauygunluq dunya varliqlarinin her birinin daxili aleminin techiz olunmasinda da movcuddur. Yaradilish insan ucun corek verirse, onun elde edilmesi ucun ayaq, onu goturmek ucun el, onu yemek ucun agiz, ceynemek ucun dish de vermishdir; zencir halqalari kimi bir-birine birleshen bir sira vasiteler bu varligi onun ebedi kamal hedefi ile elaqelendirir. Dunya alimleri etiraf edirler ki, nece min illik elmi fealiyyet ve seyler neticesinde elde olunan saysiz-hesabsiz rabiteler sonsuzluq teshkil eden yaradilish sirlerinden yalniz cuzi miqdaridir ve bu melum melumatlarin her biri besheriyyete sonsuz mechullardan bir nov xeber verir. Bele ise, tek-tek uzvleri bir-birinden ayri olmaqla eyni zamanda hem de vehdet sheklinde olan, oz heyretamiz bagliliq ve muttefiqliyi ile sonsuz elm ve qudret menbeyinden xeber veren bu alemin hec bir yaradan olmadan tesadufi olaraq meydana geldiyini iddia etmek olarmi?! Goresen mohkem ve saysiz-hesabsiz elaqeler, qanunlar yaratmaqla dunyani boyuk bir vahid sheklinde qerar veren, istisnaya yol verilmeyen ve deqiq qanunlari ile cereyanda olan kainatin umumi nizamlarinin, elece de cuzi ve kulli nizamlarinin hec bir meqsed ve tedbir olmadan, sadece tesaduf uzunden yarandigini iddia etmek olarmi? Yaxud demek olarmi ki, bu varliqlardan her biri, dunyanin boyuklu-kicikli butun muhitleri yaranmamishdan qabaq ozleri ucun bir nizam ve sistem qurmush, mueyyen yollar