Insanin yaranishi ile yanashi olan shuur ve idrak, ozunun ilk baxishinda dunya ve onda olanlarin Yaradaninin varligini onun ucun beyan edir. cunki hem oz varliqlari, hem de sair sheyler barede shekk-tereddudde olan, varliq alemini xeyal ve tesevvur hesab edenlerin eksine olaraq, bilirik ki, her bir insan yaranishinin evvellinde ona eta olunan shuurla ozunu ve dunyani derk edir. Yeni o, ne oz vucudu ve ne de bashqa sheylerin varligina shekk etmir. Insan, ne vaxta qeder ki, insandir, onun bu idraki ve elmi de movcud olacaqdir, bu barede hec bir shekk-shubhe yoxdur ve burada her hansi bir deyishiklik de yol verilmezdir. Shekkaklarin iddiasinin eksine olaraq, insanin isbat etdiyi varliq ve gerceklik sabitdir, onda hec vaxt pucluq ola bilmez. Yeni, onlarin movcud heqiqetlerin inkari barede soylediyi sozler hec vaxt duzgun ola bilmez; demeli, varliq alemi de sabit gercekliye malikdir. Lakin heqiqet hesab etdiyimiz bu varliqlardan her biri gec-tez oz gercekliyini elden vererek mehv olur. Aydin olur ki, mushahide olunan dunya ve onun hisseleri (batilin yolverilmez oldugu) gerceklikle eyniyyet teshkil etmir, eksine onlar sabit bir heqiqete arxalanaraq mehz onun sayesinde gerceklik tapmishlar; onun vasitesile varliga malik olmushlar, onunla elaqeli olduqlari vaxta qeder var olacaqlar ve ondan ayrilan kimi derhal mehve mehkumdurlar. Biz sabit ve batilin yolverilmez oldugu bu gercekliyi "Vacibel-vucud", yeni "Allah" adlandiririq.
 Kecen fesilde Allahin varliginin isbat edilmesi ucun getirilen yol cox sade ve aydin bir yoldur ki, insan oz fitreti ile onu qet edir ve burada hec bir muemma, anlashilmazliq yoxdur. Lakin insanlarin ekseriyyeti daim maddi ishlerle meshgul oldugundan, maddi ve hissi lezzetlerde qerq oldugundan, adeten Allahin onlara verdiyi sade ve pak fitrete muraciet ede bilmirler. Buna gore de oz pak ayinini butun dunyaya teqdim eden, dini meqsedler muqabilinde hamini beraber hesab eden islam dini Allahin varligini bu kimi insanlar ucun bashqa yolla isbat edir; sade fitreti camaatin diqqetinden uzaq saxladigi hemin yolla danisharaq Allahi tanitdirir. Qurani-Kerim Allahi tanimagi muxtelif yollarla umum camaata oyredir, her sheyden artiq onlarin nezer diqqetini yaradilish alemine, onda hakim olan deqiq qanunauygunluqlara yoneldir, asimanlarda ve insanin oz nefsinde derinden dushunmeye devet edir. cunki insan oz qisa heyatinda her bir yolu secse ve dunyevi maddi lezzetlere ne qeder qerq olsa bele, yaradilish alemi ve ona hakim olan qanunlardan kenarda qalmayacaq, onun shuur ve idraki asimanin ve yerin heyretamiz sehnelerine tamasha etmekden doymayacaqdir. Gozumuz onunde olan ucsuz-bucaqsiz yaradilish aleminin her bir hissesi ayri-ayriliqda, elece de mecmu halinda daim deyishilir, her an ozune yeni-yeni shekil ve

Sehifeye kec

Sehife: 1
Cemi Sehife: 8