Kitabxana

Insan cox sirli bir varliq olub, zatinda, tebietinde, nefs ve eql, hetta her tek-tek ferdlerin shexsiyyeti cehetinden murekkeb qurulusha malikdir. (Bele ki, onun tebietinde bir-biri ile zidd olan yonler qoyulmushdur�red.) Bir terefden onun zatinda fesada, diger terefden ise xeyirxah ve gozel emellere sovq eden quvveler qoyulmushdur.
Diger terefden, insan zatinda olan ozunu sevmek, hevayi-nefse itaet etmek, xudbinlik, shohretperestlik, hamiya qelebe calmaq, tekebbur, hamidan ustun olmaq, dunya heyati ve onun ber-bezeklerine herislik ve s. kimi qerizeler ve emosional xususiyyetler esasinda xelq edilmishdir. Allah-Taala buyurur:
And olsun Esre ki, butun insanlar xesaretdedirler.
Heqiqeten insan ele ki ozunu qeni gorur, tugyan edir.
Heqiqeten nefs (emmare nefsi) insani pisliklere surukleyir. Ve s. kimi onun qerizeler ve emosional xususiyyete malik bir nefsin varligini gosteren sair ayeleri qeyd etmek olar. Diger terefden, Allah-Taala insanda eql quvvesi de yaratmishdir ki, bu quvve insani xeyir ishlere, saleh emellere dogru hidayet edir. Hemcinin Allah onun batininde vicdan quvvesi xelq etmishdir ki, onu pis, cirkin emellerden, zulmden ve s. cekindirib, qebahetli, pis ishlerin aqibetinden agah edir. Insanin bu iki daxili quvvesi�nefs ve eql arasinda daimi cekishmeler davam etmekdedir. Her kesin eqli nefsine qelebe calsa, en yuksek meqamlara, insaniyyetin kamal heddine catar, menevi ve ruhi cehetden kamilleshmish bir insan olar. Amma her kesin nefsi eqline qelebe calsa, en alcaq derecelerde olar, insaniyyet yolundan uzaqlashar ve heyvanliq derecesine ener. Insandaki bu iki dushmen quvvelerden en guclusu nefsani ehtiraslar ve onlarin qoshunudur. Mehz buna gore de insanlarin ekseriyyeti shehvete, nefsani ehtiraslara itaet edib, onun cagirishlarina musbet cavab verdiklerine gore zelaletde qerq olaraq duz yoldan, hidayetden uzaq dushurler.
(Ya Peygember) Insanlarin ekseriyyeti�senin istediyine baxmayaraq�iman getirmezler
Bundan elave, insan (eqlinin) qusurlu olduguna gore, butun heqiqetlerden, onu ehate eden varliqlarin ve oz nefsinden yaranan ishlerin sirlerinden ve s. lazimi qeder melumati olmadigindan, ona faydali ve yaxud zererli olan sheyleri, onu seadete ve ya bedbextliye aparan yollari�ister tekce ozune, isterse de her hansi insan novune ve cemiyyetine aid olan ishlerde�ayird ede bilmir. ustelik onun elmi tebiet, maddi alem baresinde artdiqca hemishe oz nefsi baresinde cehaletde olub, cehli artir, yaxud cehlini daha yaxshi derk edir.
Buna esasen, insan, seadet derecelerine catmaq ucun seadet ve ashkar hidayet yolunu gostere bilen bir hidayetciye daha cox ehtiyac duyur ki, bu shexsin (hidayetcinin) vasitesile eqlini quvvetlendirib eql ve nefsani quvvelerle mubarizeye hazirlashdigi bir vaxtda, ozunun inadkar dushmenine, nefsani isteklere sovq eden quvvelere qelebe calsin.
Insan bu yolda en cox nefsinin onu aldatdigi (ekser hallarda da nefsin ishi aldatmaqdir) pis emellerini gozel, yaxshi emellerini cilvelendirib