Kitabxana

o, riyazet ve terki-dunyaliqla neti-celenecekdir. Bashqa sozle desek, haqqa nail olmagin yoxluq, fena ve nefsani isteklerle muxalifetden bashqa yolla mumkun olmadigini gosteren bu tefekkur terzi riyazet ve terki-dunyaligin esas mensheyidir. Riyazet ve terki-dunyaliq meselesinin bashqa bir sebebi de maddi lezzetlerin bir sira menevi ezab-eziyyetlerle qarishmasidir. Insan ovladi gorurdu ki, maddi lezzetlerle yanashi daim bir sira ruhi ezab-eziyyetler de movcuddur. Meselen, coxlu mal-dovlet ve servete malik olmaq bir sira firavanliq ve eysh-ishretle yanashi olmasina baxmayaraq, ardinca minlerle narahatliq, iztirab getirir, onun qorunub saxlanmasi ve elde olunmasi mueyyen cetinliklere dozmeyi teleb edir. Insan gorurdu ki, oz azadliq, zenginlik ve tebietinin ulviliyini bu maddi vasitelerle elden verir. Buna gore de butun bu lezzetlerin hamisini redd ederek subay qalmagi ve hec kesden asili olmamagi cixish yolu secirdi. Belke de Hindistanda hakim olan riyazet ve terki-dunyaliqda birinci amil, yunanlarin Kelbi yoxsulluq meyllerinde ise ikinci amil daha cox tesirli olmushdur. Riyazete ve dunya lezzetlerinden qacmaga sebeb olan bashqa bir amil: maddi muveffe-qiyyetlerde meglubiyyet ve mehrumiyyet, xususile eshqdeki nakamliq riyazete uz tutulmasina sebeb olmushdur. Besherin ruhu bu kimi meglubiy-yetlerden sonra oz intiqamini maddi lezzet-lerden onlari cirkin saymaqla almish ve onun menfur bir shey olmasini isbat etmek ucun bir felsefe de duzeltmishdir. eysh-ishretde ve lezzet almaqda son derece ifrata varmaq riyazetin bashqa bir sebebidir. Insanin cismi (maddi ve beden) tutumu lezzetler ucun mehduddur. Cismani ve maddi lezzetlerde ifrata varmaq ve insanin cisminin tutumundan artiq miqdarda qebul etmek onun ruhiyyesinde keskin eks-tesire sebeb olmush, xususile qocaliq yashlarinda, xestelik ve sair kimi hallarda daha qabariq shekilde zahir olmushdur. Bu iki amilin tesirini hec vaxt inkar etmek olmaz, lakin bunlar hec de her shey demek deyildir. Bu iki amil insanda meglubiyyete ugradigi, muveffeqiyyet qazanmadigi, yaxud xestelikler, yorgunluqlar ve s. halinda heqiqete catmaq ruhiyyesini dirceldir. Maddi sheylere qurshanmaq ve dunyevi fikirlerde qerq olmagin ozu insanin ebedi heqiqet baresinde fikir-leshmeyine bir maneedir ve bu sebebden de onun ozunun haradan gelmesi, harada olmasi ve haraya gedeceyi barede fikirleshmesine imkan vermir. amma mueyyen meglubiyyet, yaxud yorgunluq sebebi ile insanin ruhunda maddiyyata nifret edib ondan qacmaq hissi yaranarsa, sonsuz ebediyyet baresinde fikirleshmeyi asan olur ve bu fikirler dircelmeye bashlayir. Bu iki amil hemishe birinci amilin komeyi ile riyazete uz tutmaga sebeb olur. elbette, riyazete cekilen bezi shexsler bu amillerin hamisinin deyil, onlardan yalniz ikisinin tesiri altina dushur.
Bes goresen Islamin dunyaya teqdim etdiyi tefekkur terzi neden ibaretdir? Goresen o, hicab baresinde movcud olan bele yozumlari duzgun sanirmi? xoshbextlikden Islam dini aydin ve umumi