Kitabxana

Biz shieler inaniriq ki, elm, qudret, qeni olmaq, irade (istek), heyat ve s. Allahin subuti, heqiqi sifetleri olub kamal ve cemal adlandirilir. Butun bu sifetler Onun Zatinin eynidir ve Zatina artirilan, ariz olan sifetler deyil. Bu sifetlerin vucudu Zatinin vucudundan bashqa bir shey deyildir. Demeli, misal ucun, Onun qudreti vucud baximindan ele heyatidir ve heyati da ele qudretidir. Yeni O, diri (Heyy) oldugu ile eyni zamanda qadirdir ve qadir oldugu halda heyydir. Onun sifetleri ve sifetlerinin vucudunda ikilik meselesi esla yoxdur. Sair kamal sifetleri de eyniledir, lakin o sifetler oz mena ve mefhumlarinda bir-birinden ferqlenir, heqiqet, gerceklik ve vucudlarinda ise bir-birinden hec de ferqlenmir. cunki, eger o sifetler vucudlarinda bir-birinden ferqli olsalar (sifetlerin de Zat kimi ve ezeli ve vacibul-vucud olmasi ferz edilir), bu halda sifetlerin sayina uygun olaraq vacibul-vucudun coxlugu lazim geler ve Allahin Zatinin heqiqi vehdetine xelel yetisher. Bu da tovhid eqidesine ziddir.
Subuti izafi (nisbi) sifetlere geldikde ise, (xaliqiyyet, raziqiyyet, butun varliqlarin sebebi, ilkinlik ve s. kimi) bu sifetler de ozunun heqiqi menasinda vahid heqiqi bir sifete qayidir, o da Allahin butun varliqlara nisbeten qeyyum olmasidir. Bu qeyyumluq da vahid bir sifetdir ki, ondan eser-elamet, nezerler muxtelifliyini shert etmekle bir nece sifet cixir.
Celal sifetleri adlanan selbi sifetlere geldikde ise, hamisi vahid bir movzunun selbine qayidir: o da imkanin Ondan selb edilmesidir. Allah mumkunul-vucud deyilse, imkanin selb olunmasinin (yaxud imkanin selbinin) menasi cismiyyetin, suretin, hereket ve sukunetin, agirliq ve yungulluyun ve s. kimi (mumkunul-vucuda xas olan) sifetlerin, umumiyyetle her bir noqsanin, catishmamazligin selb olunmasidir. Diger terefden, Allahin mumkunul-vucud olmamasi heqiqetde vacibul-vucud olmasidir. Onun vacibul-vucud olmasi ise kamal sifetlerindendir. Imkanin selbi esl heqiqetde vucudun vacibliyine qayidir ve vucudun vacibliyi de kamal subuti sifetlerdendir. Demeli, celal (selb) sifetleri de axirda kemaliyye (subuti) sifetlerine qayidir ve Allah-Taala butun cehetlerden vahiddir, Muqeddes Zatinda coxluga yol yoxdur. Hemcinin, Onun Semed ve Vahid heqiqetinde hec bir murekkeblik (terkib) yoxdur. Onun subuti sifetlerinin selbi sifetlere qayitmasina etiqad besleyenlerin sozleri cox teeccub dogurur. cunki, Onun sifetlerinin eynile Zati olmasini derk etmek, qavramaq bu shexslere cox cetin gelir, neticede subuti sifetlerin labud olaraq selbi sifetlere qayitmasini tesevvur edirler ki, Allahin Zatinin vehdetine ve coxlugun Ona yol tapmamasina emin olsunlar. Bununla da en qebahetli bir emele ducar olmushlar. cunki, vucudun eyni, xalis vucud olan, butun imkan cehetlerinden ve her bir noqsandan pak ve munezzeh olan bir Zati yoxlugun eyni, sirf selb guman etmishler. Allah bizi bu cur fikir inhirafindan, qelem